«Канаш» – «Ямаш» маршрут ҫинче чӑвашла калаҫнӑшӑн ятлани пирки, ҫавӑншӑнах вырӑна ҫитермесӗр антарса хӑварнипе хӑратни пирки эпир унччен сире пӗлтернӗччӗ. Аса илтеретпӗр, ку пӑтӑрмах Ямаш хӗрӗпе Валентина Никитинӑпа утӑ уйӑхӗн 16-мӗшӗнче пулса иртнӗччӗ.
Фейсбукра ҫакӑн пирки пӗлтернӗ хыҫҫӑн чылайӑшӗ харкашу чӑваш чӗлхи пирки мар, ытла хытӑ калаҫнинчен пуҫланнӑ пуль тесе иккеленнӗ. Ӗнер вара Валентина ӗҫ-пуҫ мӗнле пулса иртни пирки хӑй каласа панӑ. Хӗрарӑма та, водителе те чӑвашла калаҫниех килӗшмен иккен. Руль умӗнче ларакан ҫын Ямаш хӗрӗ тӑван чӗлхепе ан пуплетӗр тесе автобуса та чарнӑ. Телефона сӳнтерсен кӑна транспорта хускатса малалла ҫула тухнӑ.
Лару-тӑрӑва уҫӑмлатнӑ май Валентина хӑй Мускавра нумай ҫул пурӑннине, Раҫҫей тӗп хулинче те, чикӗ леш енче те чӑвашла калаҫни пирки пӗлтернӗ. Ҫакӑншӑн ӑна ниӑҫта та никам та кӳрентермен, тӑван чӗлхепе калаҫма чарман. Хальхи вӑхӑтра Валентина ҫак пӑтӑрмаха пуҫарнӑ ҫынсене явап тыттарас енӗпе ӗҫлет.
Чӑваш халӑх сайчӗ лару-тӑрӑва сӑнаса тӑрӗ. Канаш автовокзалӗнчен эпир комментари ыйтса ярса, халлӗхе хурав ҫитеймен-ха.
Ку пӑтӑрмах пирки Олеся Руссакова журналист Фейсбукри хӑйӗн страницинче пӗлтернӗ. Тӗлӗнмелле истори Олесьӑн Мускавра вунӑ ҫул ытла пурӑнакан тусӗпе сиксе тухнӑ.
Ӗнер, утӑ уйӑхӗн 16-мӗшӗнче, хайхи вӑл Канашран тӑван ялне Чарпуҫа маршруткӑпа килнӗ. Ҫавӑн чухне вӑл тусӗпе телефонпа тӗлпулу вырӑнне чӑвашла калаҫса палӑртнӑ. Маршруткӑри пассажирсенчен пӗри вырӑсла калаҫмалла тесе сиксе ӳкнӗ, водитель те чӑвашла пуплекене юратман хӗрарӑм-пассажира майлӑ пулса вӑрҫнӑ.
Пӗрремӗш каналпа паян кӑтартнӑ «Поле чудес» (чӑв. Тӗлӗнтермӗш уйӗ) кӑларӑма сакӑр теҫетке ҫула ҫывхаракан чӑваш хӗрарӑмӗ Валентина Александровна (тӗрӗс илтрӗм пулсан. — Авт.) хутшӑнчӗ. Икӗ ҫулта тӑлӑха юлнӑскерне аппӑшӗ пӑхса ӳстернӗ. Халӗ вӑл, хӑй каланӑ тӑрӑх, — иккӗмӗш ушкӑнри сусӑр.
Тутарстанра ӳснӗскер, Узбекистанри Бухара хулинче 25 ҫул ӗҫленӗскер чӑвашла, вырӑсла, узбекла такмаксем каларӗ, пуплерӗ, Шупашкара салам ҫитерчӗ.
Хастар хӗрарӑм хӑйне валли телекӑларӑм ертӳҫинчен Леонид Якубовичран ноутбукпа телефон ыйтрӗ. Хӑй вӑл ватӑ иккенне палӑртрӗ, тӑлӑх ӳснине, вӑрҫӑ нушине курнине аса илтерчӗ, сусӑр пулнине пӗлтерчӗ. Леонид Якубович кӑларӑм йӗркине пӑсма килӗшрӗ, чӗрӗ чӑваша ноутбукпа телефон парнелерӗ.
Пушкӑртри патшалӑх университечӗн Ҫтерлӗри филиалӗн тутар тата чӑваш филологийӗн кафедри тӑван чӗлхе педагогӗ пулма вӗренме илессине йышӑнаҫҫӗ.
«Паянхи куна пирӗн 16 бюджет вырӑнӗ ҫеҫ юлчӗ. Кам пирӗн пата вӗренме кӗреет, студент пулса тӑраять, вӑл академиллӗ стипенди (1600—2000 тенкӗ), уйрӑм условисенче социаллӑ стипенди (5000—7000) е лайӑх вӗренсен пысӑк стипенди (6000-12000 таран) илсе пурӑнма пултарать.
Килӗрех! Ырӑ сунса кӗтетпӗр сире!
Колледж, техникум, училище выпускникӗсем аслӑ вӗренӳ заведенийӗн тӗрӗслевӗ витӗр иртӗҫ, вӗсене ППЭ результачӗсем кирлӗ мар!» — тесе ҫырнӑ Фейсбукра Иван Тарасов.
Унта сӑмах «Педагогика пӗлӗвӗ (икӗ хатӗрлев профильлӗ). Тӑван (тутар, чӑваш) чӗлхе тата литература. Ют (акӑлчан) чӗлхе» направлени пирки пырать.
РФ Патшалӑх Думине Чӑваш Енрен суйланнӑ Валентин Шурчанов депутат — вырӑс тата ют ҫӗршыв чӗлхи мар чӗлхесене, тепӗр майлӑ каласан, наци чӗлхисене, ирӗклӗн вӗренесси тата вӗрентесси тӗлӗшпе йышӑннӑ саккуна хирӗҫ сасӑланӑ виҫӗ депутатран пӗри. Ҫакӑн пирки Agabazar ятпа ҫырнӑ автор Чӑваш халӑх сайтӗнче маларах пӗлтернӗччӗ-ха.
РФ Патшалӑх Думин депутачӗ мӗншӗн ҫапла сасӑланине «Idel.Реалии» корреспонденчӗ уҫӑмлатнӑ. Валентин Шурчанов Раҫҫей федеративлӑ республика пулнине палӑртнӑ. Наци чӗлхисене вӗрентме хӑтланса вырӑс чӗлхене хӗсӗрлемелле мар тенипе те депутат килӗшмест, мӗншӗн тесен пирӗн республикӑра вырӑс чӗлхине катертмеҫҫӗ.
Валентин Сергеевич Шурчанов (1947 ҫур.) — Раҫҫей патшалӑх тата политика ӗҫлевҫи, Патшалӑх думин виҫҫӗмӗш, пиллӗкӗмӗш тата улттӑмӗш чӗнӗвӗсен депутачӗ, федераци тытӑмлӑхӗпе вырӑнти хӑйтытӑмлӑх ыйтӑвӗсен дума комитечӗн пайташӗ, РФКП фракцин пайташӗ. Унчен Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн председателӗ, «Правда» хасатӑн тӗп редакторӗ пулса ӗҫленӗ.
Татах та маларахри пурнӑҫри тата политикӑри кунҫулӗ те Валентин Сергеевичӑн питӗ сулмаклӑ.
Вӑл Чӑваш Енти Канаш районӗнчи Кивӗ Шелттем ялӗнче ҫуралнӑ, ачалӑхӗ ҫав районти Аксарин ялӗнче (Карӑклӑ, Юмансар, Уҫырма тӑрӑхӗ) иртнӗ. Ашшӗ — вӗрентевҫӗ, амӑшӗ — колхозница пулнӑ.
Ҫӑлтӑрлӑ самант мӗнре-ха?
2018-мӗш ҫулхи июнӗн 19-мӗшӗнче Раҫҫей Федерацийӗн патшалӑх Думи вырӑс мар тата ют ҫӗршывӑн мар чӗлхесене (наци чӗлхисене) ирӗклӗн вӗренесси тата вӗрентесси тӗлӗшпе Саккун йышӑннӑ. Пӗрремӗш вулавпа (эппин тата иккӗмӗш вулав пулса иртме тивӗҫлӗ).
Ҫак Саккуна хирӗҫ мӗнпурӗ 3 (виҫӗ) ҫын сасӑланӑ, — ҫавсенчен пӗри —
Валентин Сергеевич Шурчанов.
2018 ҫулта калавсен Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ пӗтӗм тӗнчери 5-мӗш ӑмӑртӑвӗ пулать
«Ҫыравҫӑсен ирӗклӗ пӗрлӗхӗ» (ҪИП) юридици сӑпачӗ йӗркелемесӗр ӗҫлекен Чӑваш тӑрӑхӗнчи халӑх пӗрлӗхӗ (штаб-хваттерӗ Чӑваш Республикин тӗп хулинче Шупашкарта вырнаҫнӑ, ертӳҫи Виталий Родионов профессор, филологи ӑслӑхӗсен докторӗ) «Еврази ҫыравҫисен пӗрлӗхӗ» юридици сӑпачӗ йӗркелесе ӗҫлекен пӗтӗм тӗнчери халӑх пӗрлӗхӗпе пӗрле (штаб-хваттерӗ Турци Республикин тӗп хулинче Анкарара вырнаҫнӑ, ертӳҫи Якуп Омероглу доцент, ветеринари ӑслӑхӗсен докторӗ) 2018 ҫулта калавсен Кашкар Махмучӗ ячӗллӗ пӗтӗм тӗнчери 5-мӗш ӑмӑртӑвӗн чӑваш тапхӑрне ирттересси ҫинчен пӗлтерет. Чӑваш тапхӑрӗнче ҫӗнтернӗ калава турккӑлла куҫарса пӗтӗм тӗнче шайӗнчи ӑмӑртун йӗркелӳ ушкӑнне тӑратаҫҫӗ.
1. Ӑмӑртӑва хутшӑнас текен ҫыравҫӑсен калава чӑн авторне кӑтартмасӑр, ӑмӑртӑва хутшӑнмалли ятарлӑ хушма ятпа (е шифрпа) ҫеҫ палӑртса, 2018 ҫулхи ҫурла (август) уйӑхӗн 31-мӗшӗччен ӑмӑртӑвӑн тӳре ушкӑнне ҫитерсе памалла е ҫак адрессенчен пӗрне ярса памалла:
Шупашкар - 428031, Илья Арсентьевич Иванов валли, ыйтса иличчен е электронлӑ ҫырупа: illesuvar@gmail.
Таврапӗлӳҫӗ типтерӗнчен.
2018, ҫӗртме, 20.
Чӑваш наци вулавӑшӗнче ҫӗртмен 15-мӗшӗнче чӑваш чӗлхине шкулта мӗнле вӗрентесси пирки Олег Николаев депутат «ҫавра сӗтел» ирттернӗ иккен те, ҫавна эпӗ, тӑван ялта пулнӑ пирки, сисмесӗрех юлнӑ. Шупашкара килсен тин ҫав «суйласа илнисен» вӑрттӑн канашӗ ҫинчен кӑштах вуларӑм. Тӗплӗрех пӗлесшӗн пулса, чӗлхене хӳтӗлесе сӑмах хускатнӑ вӑртахӑмсенчен — чӑваш халӑх ҫыравҫисенчен Валери Туркай, Анатолий Кипеч, Денис Гордеев тата Ваттисен тӗп канашӗн ҫыруҫинчен Алексей Бойковран ыйтса пӑхрӑм. Вӗсене те систермен иккен!
Пирӗн ҫырусем ҫине хурав паман пуҫлӑхсемпе тӗл пулса калаҫни те юрӑхлӑ пулӗччӗ. Анчах вӗсем куҫа-куҫӑн сӑмах татма та шикленнӗ-мӗн!Сисеҫҫӗ вӗсем, Чӑваш ячӗпе Госдумӑри депутатсем халӑхсене хирӗҫ ыйту хускатни вӗсем пирӗн шанӑҫа сутса янине кӑтартать. Аршинова та, Николаев та — халӗ темле йӑпӑлтилле калаҫаҫҫӗ пулсан та — чӑваш ятне тӗнчери халӑхсем умӗнче ҫӗртрӗҫ. Ют тӑхлачинчен урӑххине кӗтес ҫук пулсан та, эпӗ чӑваш ывӑлӗ ҫивӗч самантра йӑмшак пулнӑшӑн чӗререн хурланатӑп.
Юхма Мишши хатӗрленӗ «Ылтӑн ҫӳпҫе» кӗнекери статьясемпе малалла паллаштаратпӑр. Аса илтеретпӗр, кӗнекен иккӗмӗш ячӗ — «Чӑваш сӑмахӗсен вӑрттӑнлӑхӗ». Ӑна 1993 ҫулта кӑларнӑ («Вучах» библиотекинче).
Ашмарин словарӗнче ку сӑмаха ҫапла ӑнлантарнӑ: сехмет, беда... Сехмет ҫакӑнать (несчастье). Ҫын трук (скоропостижно) вилсен, ӑна: сехметпе вилнӗ, теҫҫӗ. Выльӑх-чӗрлӗх сасартӑк виле пуҫласан: «сехмет» пулчӗ пулӗ, теҫҫӗ. Сехмет — усал... Ӑна ҫине пырса тӑрсассӑн, тырӑ акма пуҫличчен, турра кӗлтуса илетӗн: торӑ папай, ырӑ сехмет тӗлне тутӑр, тетӗн... Вутлӑ сехмет, назв. духа... Ҫӗр сехмечӗ, назв. божества.
Ҫапах та мӗне пӗлтерет-ха вӑл Сехмет? Ӑҫтан тухса кайнӑ ҫак сӑмах?
М. Земская хӑйӗн 1963 ҫулта Мускавра «Советский писатель» издательствинче пичетленсе тухнӑ «Время в песках» кӗнекинче авалхи Египетри ҫынсен ӗненевӗнче чи аслӑ турӑ Ра тата унӑн хӗрӗ Сехмет ҫинчен ҫырса кӑтартать. Ра ятлӑ аслӑ турӑ хӑйӗн юратнӑ хӗрне, Сехмете, ҫӗр ҫине ҫынсене пӗтерме ярать. «Сехмет — богиня с телом женщины и львиной головой», — тенӗ.
Нумай пулмасть Mozilla браузера хатӗрлекенсем ҫӗнӗ хатӗре хута янӑ — унӑн ячӗ «Common Voice». Тӗллевӗ ҫав тери пархатарлӑ — тӗрлӗ халӑхсен сассисене пухса вӑл базӑпа усӑ курса тӗрлӗ программӑсене сасӑлама май туса парасси. Пухӑннӑ сасӑсемпе кашни программҫӑ усӑ курма пултарӗ.
Ытти чӗлхесемпе пӗрлех ку хатӗрте чӑваш чӗлхи валли те вырӑн тупӑннӑ. «Хавал» ушкӑн асӑрханӑ тӑрӑх Раҫҫейри чӗлхесене илес пулсан виҫӗ чӗлхе ҫеҫ хальлӗхе кӗме пултарнӑ — чӑваш, вырӑс тата тутар чӗлхисем.
Common Voice туллин ӗҫлесе кайтӑр тесен пухмачра пин ытла ҫырса илнӗ сасӑ кирлӗ — пӗчӗккисен те, аслисен те, ваттисен те. Литература чӗлхипе калаҫакансен сассисем те кирлӗ, вырӑнти калаҫуллисен те — турисен, анат енчисемпе анатрисен.
Ку проекта пурнӑҫ пама кашни ҫын хутшанайрать. Ҫав шутра — эсир те. Ятарлӑ каҫӑпа куҫмалла та проект сӗнекен пуплевӗшсене (предложенисене) микрофонпа усӑ курса сасӑламалла. Ку пӗрре те йывӑр ӗҫ мар. Кашни пӗр вунӑ пуплевӗш сасӑласан ҫак сасӑ пуххи самай пуянланса юлӗ.
Ку проектпа тӗплӗнрех «Хавал» уйлӑхра паллаштарӗҫ.
-11.7 °C